Halihazırda en çok korktuğumuz durumlardan olmakla beraber kendimizi korumaya çalıştığımız nazar nedir ve var mıdır? Hem kültürel hem de dini açıdan önemli bir konu olan nazar ile ilgili çok sayıda unsur vardır. Özellikle binlerce yıl önce yaşamış medeniyetlerde de olduğunu söylememiz yanlış olmayacaktır. Bununla birlikte hemen her dini metinde buna benzer anlayışların olduğu da sabittir. Peki, vakit kaybetmeden nazarla ilgili incelemelere bakalım.
Kelime Kökeni Açısından Nazar
Arapça olup Nazra yani “İsabetü’l ayn” anlamında kullanımı bulunan kavram, kıskançlık duygusu merkezlidir. Halihazırda zarar verici bir kıskançlığın ortaya çıkmasıyla etkisi oluşur. Bununla birlikte bir canlı veya obje için bu durum geçerli olurken hayranlık duymaya bağlıdır. Belirli ya da belirsiz övgü durumlarıyla da kişiye nazar değebilir. Türkçe için ise yine benzer bir durumun ortaya çıktığını görmekteyiz. Çünkü beğenme sonrasındaki kişiye dair kıskançlık olayı burada da vardır. Kelimenin sözlük anlamı ise “bakmak, görmek” olurken yine aynı kapıya çıkar.
Geçmişte Nazar Nedir?
Geçmiş dönemlere göz attığımızda Eski Sümerler için nazar kavramı bulunur. Ayrıca Babil, Mısır, Grek ve Roma dönemlerine aitte bu inanış hakimdir. Popüler açıdan baktığımızda ise Ortadoğu, Akdeniz ve Hint- Avrupa bölgelerinde bilinme oranı yüksektir. Buna karşın Güney Afrika, Uzakdoğu ve Amerika toplumlarında nazar inancı çok azdır. Özellikle insanın içinde olan kıskançlıktan korkma duygusunun harekete geçmesiyle nazar inancının çok daha ileri boyutlara ulaştığını söylemek yanlış olmaz.
Eski inançlara baktığımızda nazar nedir sorusuna cevabı göz verir. Çünkü gözle bir kişinin kendisine ya da çevresine nazar değdirmesi söz konusudur. Burada kişinin kötü niyetli olması ya da kötülük yapmak istemesi şart değildir. Son derece iyi niyetlerle bir bakış atması da yine nazara sebebiyet verebilir. Ancak genel itibariyle kötülükler için nazar kavramı gelişmiştir. Buna bağlı olarak ise ortaya çıkan hastalıklar, savaşlar, ölümler ve kötü olayların hepsine nazar gözüyle bakmıştır toplumlar.
Nazar Kavramına Bakış
İnanç özelinde baktığımızda daha güzel kişilerin nazar değdirmesi anlayışı gelişmiştir. Güzel kadınların korkutucu güzelliği buradan gelir. Ayrıca bebek, çocuk ve hamile kadınlara nazar değdirme olayları daha fazladır. Eğer bir kadın çocuğunu düşürürse hemen nazar kavramıyla açıklama yapma adedi böyle gelişmiştir.
Kişilerin göze gelmeleri ya da nazara düşmeleri tam anlamıyla bir inançtır. Bundan dolayı pozitif bilimlerle açıklama yapmanın imkanı yoktur. Doğrudan bir veri olmadığı gibi kişilerin inanışı yoksa bunları kabul etmeleri de söz konusu değildir.
İslam’da Nazar Var Mı?
Doğrudan nazar nedir ya da ne değildir ile ilgili ayetler yoktur. Ancak Kalem Suresi burada önem taşırken Hz. Peygamber’i kıskanmaları ve gözleriyle onu yerle bir etmeye çalışmalarından bahis vardır. Buradaki kıskançlık ve göz anahtar kelimeleri nazar kavramına işarettir. Ayrıca “kötü göz” kavramı da bulunurken Hz. Muhammed’in sözleri içerisinde de yine buna yönelik kelimeler vardır. Bununla birlikte göze gelmekten sakınma duaları da oldukça yaygındır. Genel anlamda baktığımızda nazar vardır ve gerçektir. Kişilerin korunması adına çeşitli uyarılar yapılırken duaları da mevcuttur. Özellikle Felak ve Nas sureleri bu anlamda öne çıkar. Güzellikleri görmek ya da hoş şeylerle karşılaşma durumlarında “maşallah” ve “barekellah” sözlerini kullanmak da aslında bir nazar korumasıdır. Bunların dışında nazar boncuğu kolyeleri de yine yaygın bir inanıştır. Ancak yine de İslam dışı öğelerin ve unsurların nazar nedeniyle kullanımı yanlıştır. Kurşun döktürme gibi durumlar hiçbir şekilde din ile açıklanamaz. Hayvan resimleri taşıma ya da dövme yaptırma da doğru değildir.
Nazar Olaylarına Örnekler
Kişilerin nazarla karşılaşma ihtimali her gün var olurken bazen bunları anlayabiliriz. Burada nazar nedir ve nasıl gerçekleşir sorularına bakmamız gerekir. Çünkü kişinin kötü olması ya da kötü duygularla ortaya çıkmaz. Kişinin kendi ailesine, çocuğuna ya da eşine de nazar değdirme ihtimali vardır. Bundan ötürü nazardan korunma adına yapılacakları bilmek de önemlidir. Nazar olaylarına örnek verirsek tam övgü sırasında kişinin bir şey kırması, başına bir şey gelmesidir.
Yoldan yürürken arkanızdan birisi size bakıyormuş gibi hissedebilirsiniz. Ancak dönüp baktığınızda kalabalık içinde kimseye bu şekilde göremezsiniz. Bu durum bir kişinin size nazar değdirmesi olabilir. Kişinin hissi bu şekilde ortaya çıkarken nazar olayları da buna benzerdir. Çok sayıda kültürel sanat eserinde de nazar konulu olaylar bulunur. Hemen hepimizin bildiği nazar değmek, nazara gelmek, nazar çıkmak anlamları da edebiyatı süsler.