Halihazırda birçok sitede eşek hoşaftan ne anlar atasözüne dair tartışmalar sürüyor. Burada aslında sözün “hoş laf” olduğunu söyleyenlerin sayısı da fazla. Bununla birlikte kelimeler arası ses değişimi kaynaklı bir durumun olduğunu belirtenler vardır. Ancak araştırdığımızda gördüğümüzde böyle bir çıkarım yapmanın yanlış olduğunu anlarız. Çünkü atasözünün aslında orijinali “eşek hoşaftan ne anlar” olurken kökeni ise Farsçaya uzanır. Bundan ötürü “eşek hoş laftan ne anlar” hiçbir doğruluğa sahip değildir.
Eşek Hoşaftan Ne Anlar Ki?
Halihazırda anlamına baktığımızda görgüsüz ve bilgisiz kimselerin anlamayacağı durumları işaret eder. Söz konusu güzel şeylerin asla tadına varamayacak olan kimselere eşek yakıştırması vardır. Bununla birlikte incelik ve görgü meselesi de önemlidir. Çünkü aslında kültürel bir kazanım olan bu atasözü, ince ruhlu kişileri de ifade eder. Daha ziyade somut ve kaba durumlarla ilgili olan kişileri eleştirme niyetiyle kullanımı olur. Ayrıca günümüzde de dilimize bu şekilde geçen eşek hoşaftan ne anlar tartışması dil kökeni açısından değerlendirmeye mecburdur.
Sözün Farsça Orijinali
Buradaki “hoşaf” kelimesi üzerine çokça tartışmalar dönmüş olup neyi kast ettiğini bilmek için Farsçaya gerek vardır. Orijinalinde “hoş ab” kelimesi geçer ve bu ise “güzel, temiz su” manasındadır. Yani kişinin hoş, berrak suyu bilmesiyle güzelliği kast etme esastır. Zaman içerisinde hoş ab yani temiz suyun ifadesi hoşaf halini alır. Buradaki hoşafın şerbetli suyla yakınlığı da yine şekil almasında rol oynamıştır. Ayrıca ses benzerliği yine bulunurken zaman içerisinde eşek hoşaftan ne anlar olarak varlığını sürdürmüştür.
Eşek Hoşaf Meselesi
Kişinin eşek olarak benzetilmesi aslında kültürel açıdan da önem taşır. Buradaki İran kökenli bir tabir olması da eşeğin sınıfını ifade eder. Genellikle at ile kıyasladığımızda mertebesi düşük bir hayvandır. Ayrıca gözleri güzel olsa da birçok açıdan gelişmemiş yapıyı temsil eder. Eşeğin hoşaftan anlamaması ise kibar, nazik olmamayı gösterir. Buna ek olarak bir başka anlamında ise söz konusu güzel durumları küçümseyici bakışla değerlendirmesi vardır.